Ali Təhsilli Azərbaycan Gəncləri Arasında İşsizlik

Abstract

Ali təhsilli gənclər arasında işsizlik, xüsusilə də Azərbaycanın sosial-iqtisadi sabitliyinə və uzunmüddətli inkişafına ciddi təsirləri olan kritik bir məsələdir. Ali təhsil və iş bölgüsü inteqrasiyasını yaxşılaşdırmaq məqsədilə müxtəlif təşəbbüslərə əhəmiyyətli investisiyalar qoyulmasına baxmayaraq, çox sayda gənc məzun işsiz qalmaqda və ya öz ixtisaslarından fərqli sahələrdə işləməkdədir. Təhsil və məşğulluq arasındakı bu əlaqəsizlik dövlətin insan kapitalını iqtisadi artım və müxtəlifləşdirmə mühərriki kimi istifadə etmək qabiliyyətini məhdudlaşdırır (Vəliyev & Babayev, 2021). Bu məsələnin səbəblərini və nəticələrini anlamaq, islahatlar üçün effektiv strategiyaların hazırlanması üçün əsaslıdır.

Azərbaycanda ali təhsil tez-tez peşəkar uğur və sosial yüksəliş yolu kimi görünür. Ancaq çox sayda məzun üçün reallıq tamamilə fərqlidir. Buna baxmayaraq, ali dərəcəyə malik olan gənclərin əhəmiyyətli hissəsi uyğun iş tapmaqda çətinlik çəkir. Narahatlıq doğuran təxminən 23% Azərbaycan gəncliyi "İşdə deyil, Təhsildə deyil və ya Təlimdə deyil" (NEET- not in education, employment or training) kimi təsnif edilir. Bu isə ciddi sistemik problemləri vurğulayan bir statistikadır (Vəliyev & Babayev, 2021; Hacızadə və b. 2019). Bu yüksək NEET nisbəti yalnız iqtisadi səmərəsizlikləri deyil, həm də təhsil sistemini tələbələri bazar üçün aktuallıqda olan bacarıqlarla təmin etməkdəki uğursuzluğunu əks etdirir (Ismayilov, 2020).

Gənclər arasında işsizliyin əsas səbəblərindən biri akademik təhsil və əmək bazarı tələbləri arasında uyğunsuzluqdur. Azərbaycanda yüksək təhsil qeydiyyatı artsa da, tədris olunan bacarıqlar sürətlə inkişaf edən iş bazarının tələbləri ilə tez-tez uyğunlaşmır. Məsələn, informasiya və kommunikasiya texnologiyaları (İKT), turizm və kənd təsərrüfatı kimi sektorlar, ölkənin iqtisadi müxtəlifləşdirmə strategiyasında əsas rol oynayır, lakin çox sayda məzun bu sektorlar üçün tələb olunan ixtisaslı bacarıqlara malik deyil (Owolabi və b., 2023). Dünya miqyasında əsasən dijital savadlılıq, tənqidi düşüncə və texniki mütəxəssislik kimi trendlər hökm sürərkən, Azərbaycan universitetləri və kollecləri bu müasir tələblərə uyğunlaşmaqda geri qalır (Rəhmanov və b., 2016). Nəticədə, gənc mütəxəssislər rəqabətli vəzifələr üçün hazırlıqsız qalırlar ki, bu da təhsil və məşğulluq arasındakı boşluğu daha da genişləndirirlər.

Bu mürəkkəbliyə əlavə olaraq, təhsil müəssisələri və sənaye arasında əməkdaşlığın olmaması problemin şiddətlənməsinə səbəb olur. Daha inkişaf etmiş ölkə iqtisadiyyatlarında, akademiya və sənaye birlikdə aktuallıqda olan təlim proqramları və təcrübə proqramları dizayn etmək üçün əməkdaşlıq edir. Lakin, Azərbaycanın yüksək təhsil sektoru əsasən təcrid olunmuş şəkildə fəaliyyət göstərir. Bu ayrılıq məzunlara nəzəri biliklər verir, lakin daha az praktiki təcrübə qazandırır. Bu da onları işəgötürənlər üçün az cazibədar edir (Babayev, 2021). Nəticədə, hətta yaxşı təhsil almış şəxslər də, həddindən artıq kvalifikasiyaya malik olduqları halda, əmək bazarında tam iştirak edə bilmirlər.